De puzzel die sessieontwerp heet - hoe ik bepaal welke werkvorm ik inzet

Er zijn duizenden werkvormen. Welke kies je voor jouw sessie? In deze blog vertel ik hoe ik keuzes maak: welk doel centraal staat, hoe ik rekening houd met de groep en hoe ik werkvormen aanpas zodat ze echt werken voor de situatie.

Als kind had ik al moeite met kiezen wat ik op mijn brood zou smeren. En pas nu ik sessies ontwerp, begin ik kiezen pas echt te leren. Een beetje van dit en een beetje van dat helpt namelijk niet om focus te creëren. Als je te veel dingen doet op een dag, ben je veel te veel bezig met uitleggen (kost je zeeën van tijd) en overlaad je het brein van je deelnemers met te veel nieuwe informatie. Mijn vuistregel: maximaal twee inhoudelijke werkvormen per dagdeel. Daar kan nog prima een korte kennismaking of energizer bij, maar meer wordt het echt niet.

Wat is je doel?

Dit is de vraag die alles bepaalt. Zonder een helder doel kun je eigenlijk geen sessie ontwerpen. En ook niet begeleiden. Een goed doel is meer dan 'iets met teambuilding' of 'de strategie bespreken'. Het is concreet genoeg om richting te geven, en open genoeg om de groep mee te laten denken. Als ik het doel scherp heb, kan ik werkvormen kiezen die daarbij passen.

Welke werkvorm past bij jouw richting?

Om de juiste werkvorm te kiezen, kijk ik naar het type denkwerk dat nodig is. Moet de groep vooral ideeën genereren of juist terugblikken? Willen ze structuur of juist vrijheid? Dit soort tegenstellingen helpt om scherp te kiezen. Hieronder een aantal waar ik vaak mee werk, met voorbeelden uit mijn werkvormenbieb die erbij passen.

Reflectief ↔ Generatief Zorgen, kansen, dromen helpt mensen om breed en beschouwend te kijken. Wil je juist ideeën genereren? Kies dan bijvoorbeeld voor de omgekeerde brainstorm of de ideeëntransfer.

Individueel ↔ Gezamenlijk

Een braindump of check-in met beeldkaart laat iedereen eerst zelfstandig denken. Met Codenames op de vloer breng je juist meteen samen in actie.

Vertragend ↔ Versnellend Met een opstelling of Bouw een droomdorp vertraag je bewust. 30 seconds of Tennisbal zet de boel juist even flink in beweging.

Introvertgericht ↔ Extravertgericht

Schot voor de boeg en nabranders geven ruimte aan bedachtzame deelnemers. Impro-verhalen of PowerPointkaraoke dagen uit om zichtbaar en speels te zijn.

Verkennend ↔ Beslissend

De tijdmachine opent de toekomst en zet aan tot verkenning. Wil je knopen doorhakken? Dan is prioriteitentwister een sterke beslisser.

Creatief ↔ Gestructureerd

Met golflengte of een storyboard-brainstorm wakker je creativiteit aan. Structuur breng je met een praatplaat.

Hoofd ↔ Hart (of handen) Wat is ons grootste probleem? werkt rationeel en analytisch. In verbinding brengen spreekt juist gevoel en relaties aan. Kiezen vanuit energie brengt mensen letterlijk in beweging.

Wie zit er in je groep?

De ene groep is de andere niet. Zelfs als je hetzelfde doel hebt, maakt het enorm uit wie er aan tafel zit. Zijn het denkers of doeners? Kennen ze elkaar goed, of nog helemaal niet? Is er veel energie of juist voorzichtigheid?

Bij denkers kies ik vaak werkvormen die structuur bieden: lijstjes maken, modellen invullen, visueel ordenen. Dingen die helpen om hun gedachten te structureren. Bij doeners werkt het beter om meteen iets te doen: een prototype bouwen, een scène naspelen, post-its verplaatsen op een tijdlijn. Die willen niet te lang praten, die willen aan de slag.

Bij een groep die elkaar niet kent of waarin de sfeer wat gespannen is, kies ik juist voor werkvormen die de veiligheid vergroten. Bijvoorbeeld met beeldkaarten of een ‘schot voor de boeg’-postertje bij de koffie. Zo kies ik werkvormen die de groep ondersteunen, in plaats van afremmen.

Mixen en matchen met werkvormen in sessies

Werkvormen zijn geen recepten die je precies moet volgen. Vaak voeg ik elementen toe uit andere werkvormen om het net beter te laten passen. Bijvoorbeeld: een energieke werkvorm die veel in groepjes gebeurt, geef ik eerst een korte individuele ronde. Even schrijven of reflecteren voordat je het deelt, helpt bedachtzame mensen enorm. Of ik voeg juist een fysiek element toe aan een praatsessie, door mensen zich te laten verplaatsen in de ruimte.

Voorbeeld in de praktijk: de storytellingcarrousel

Wil je bezig met een verhaal, dan is een storytellingcarrousel een mooie vorm. Die kun je op meerdere manieren inrichten:

Voor een nadenkende, introverte groep met lage energie

Een groep met bedachtzame deelnemers heeft baat bij structuur en rust. In plaats van direct te schrijven op flipovers in groepjes, start ik hier met een individuele schrijfopdracht. Iedereen krijgt vijf minuten om op een post-it of A4 een begin te maken aan het verhaal. Denk aan een openingszin of een korte situatieschets. Daarna vormen we duo’s of trio’s, waar deze aanzetjes worden uitgewisseld en besproken. Pas als het ijs gebroken is, starten we de carrousel met de flipovers.

Voor een extraverte, energieke groep

Bij een doenerige groep pak ik het meteen fysiek aan. Ik begin met een actieve energizer waarin groepjes letterlijk ‘in de huid’ van hun personage kruipen. Bijvoorbeeld: kies een kaart, speel kort uit wie je bent en wat je drijft. Dan start het carrouselgedeelte: elk groepje schrijft of tekent in sneltreinvaart een fragment. Na vijf minuten klinkt een bel en schuiven ze door. Deze versie is snel, levendig, en nodigt uit tot humor en creativiteit.

Stretch: wanneer je bewust tegen de stroom in kiest

Als de groep na de eerste werkvorm op stoom is en de sfeer klopt, is het tijd om dat comfort juist om te draaien. Want je bent er óók om de groep uit z'n gewone doen te halen, en zo tot inzichten te komen die er anders niet zouden zijn. Dan kies ik ervoor om de groep te stretchen met een werkvorm die verder bij hen vandaan ligt. Een denkgroep kan enorm opleven van een speelse of fysieke werkvorm die hen uit het hoofd haalt. Begeleid je het goed, dan werkt dat beetje frictie juist verfrissend.

Tot slot

Aan werkvormen sleutelen vind ik misschien wel het leukste dat er is. Ze maken vaak het verschil tussen een gewone sessie en een die echt bijblijft. Ben je op zoek naar iemand die met je meedenkt of die het werk zelfs helemaal uit handen neemt? Laat het me weten, dan kijken we samen wat past.